Akdeniz Koruma Derneği (AKD), 2013 yılından bu yana Muğla'nın Gökova Körfezi'nde yer alan Boncuk Koyu’nda, nesli tehlike altında olan Kum Köpek Balığı’nın (Carcharhinus plumbeus) korunması için önemli adımlar atıyor. Uluslararası Doğayı Koruma Birliği’nin (IUCN) Kırmızı Listesi'nde "Tehlike Altında" (Endangered) kategorisinde yer alan bu tür, dünya genelinde ciddi popülasyon baskıları ile karşı karşıya. Bu bağlamda, AKD'nin yürüttüğü izleme ve koruma çalışmaları, bölgedeki denizel biyoçeşitliliğin korunmasına da büyük katkı sağlıyor.
Marmaris’teki Boncuk Koyu, kum köpek balıkları için nadir üreme alanlarından biri olarak biliniyor. Köpek balıklarına yönelik toplumda agresif ve saldırgan olduklarına dair kötü algıya rağmen Kum Köpek Balığı oldukça utangaç bir türdür. İnsanların olduğu bölgeleri tercih etmezler ve insanla karşılaştıklarında kaçmaya meyillidir.
ISRAS AĞINA DAHİL EDİLDİ
2023 yılında Uluslararası Köpek Balığı Alanları (ISRAs) ağına dahil edilerek, küresel düzeyde önemli bir köpek balığı ve vatoz yaşam alanı olarak ilan edildi. Bu karar, bölgenin sadece kum köpek balıkları için değil, tüm denizel ekosistem için kritik bir öneme sahip olduğu vurgulanıyor.
AKD, bu alandaki projelerle hem bu nadir türü korumayı hem de deniz ekosisteminin sürdürülebilirliğini sağlamayı amaçlıyor. Dernek, yerel topluluklarla iş birliği yaparak bilinçlendirme çalışmaları yürüterek bölgedeki balıkçılık faaliyetlerinin çevresel etkilerini minimize etmek için çözüm önerileri geliştiriyor. Akdeniz'in bu eşsiz koyunda, Kum Köpek Balıkları ve denizel yaşamın geleceği için atılan bu adımlar, küresel deniz koruma çalışmalarına önemli bir katkı sağlıyor.
ISRA NE ANLAMA GELİYOR?
"ImportantSharkand Ray Areas (ISRAs)" terimi, köpekbalığı ve vatoz türlerinin korunması ve yönetimi için öncelikli olarak belirlenmiş önemli deniz alanlarını ifade ediyor. Bu alanlar, köpekbalığı ve vatozların üreme, beslenme ve göç alanları gibi hayati aktivitelerini destekleyen bölgeleri içerir. ISRAs, bu türlerin korunması ve sürdürülebilir yönetimi amacıyla bilimsel verilere dayalı olarak belirlenerek IUCN Köpekbalığı Uzman Grubu (SharkSpecialistGroup) gibi uzman gruplar tarafından yönetiliyor. Bu alanların korunması, deniz ekosistemlerinin dengesini ve bütünlüğünü sürdürmek açısından önemli olduğu belirtiliyor.
SUALTI KAMERALARIYLA İZLENİYOR
AKD, 2024 yılı boyunca su altına yerleştirilen kameralar aracılığıyla Kum Köpek Balıkları’nın davranışlarını izlemeye devam ediyor. Bu kapsamda, 2023 yılında 2 adet su altı kamerasıyla kaydedilen 6 bin 500 saatten fazla görüntünün analiz edildiği verilen bilgiler arasında. Ayrıca, Boncuk Koyu'nda dome kamera sistemi aktif halde. AKD, bu sistemlerin türün yaşam alanı kullanımı, üreme davranışları ve popülasyon dinamikleri hakkında bilimsel veri sağladığını açıkladı.
UMUT VEREN GÖRÜNTÜLERYapılan açıklamada, “AKD’nin bölgede yer alan kamera kayıtları analizleri sonucunda farklı tarihlerde 11 ve 6 bireyin grup halinde alanı kullandığı görülüyor. Bu görüntüler, türün geleceğine yönelik umutları artırıyor. Kum köpek balıkları, deniz ekosistemlerinin sağlığı açısından kilit bir türdür. Besin zincirinin en üst seviyelerinde yer alan bu canlılar, denizel ekosistemlerin dengede kalmasına yardımcı olur. Kum köpek balıklarının korunması, sadece bu türün geleceği için değil, aynı zamanda balıkçılıktan turizme kadar birçok sektörü etkileyen ekosistem hizmetlerinin devamlılığı için de elzemdir.” İfadelerine yer verildi.
ARAŞTIRMA VE KORUMAAKD’nin bu çalışmaları yalnızca bilimsel araştırmalarla sınırlı tutmayıp, türün korunmasına yönelik bölgede yasadışı faaliyetleri önlemek için geliştirdiği Deniz Koruyuculuğu Sistemi ile aktif olarak desteklendiği de açıklandı. Açıklamanın devamı şöyle: “Boncuk Koyu'nda sürdürülen bu koruma çalışmaları, bölgenin biyoçeşitliliğini güvence altına alırken, küresel ölçekte benzer projelere ilham vermektedir. Kum köpek balıklarının geleceği, yalnızca koruma çabalarına değil, aynı zamanda bölge halkının, balıkçıların ve diğer paydaşların katılımıyla mümkün olacaktır. Bu amaçla 2024 yılında Dernek, küçük ölçekli balıkçılarla bir araya gelerek köpek balığı ve vatozlara yönelik bilgilendirme buluşması gerçekleştirmiştir.”
DERNEK İŞBİRLİĞİ İÇİNDE ÇALIŞIYORTürün korunmasına yönelik Akdeniz Koruma Derneği, kamu kurumları, akademik çevreler ve yerel topluluklarla iş birliği içinde çalışmaya devam ediyor. Dernek ayrıca çalışmalarından elde ettiği bilgileri raporlaştırarak karar vericilerle paylaşıyor. Bu sayede türün ve yaşam alanının korunması için önemli kararlara zemin hazırlanmış oluyor.
TÜR HAKKINDA GENEL BİLGİLER
Kum köpek balığı (Carcharhinusplumbeus) dünyadaki en büyük kıyısal köpek balığı türleri arasında yer alıyor. Boyları 1,5 metre civarında. 30 yılı aşan yaşam süreleri ile uzun ömürlü canlılar arasında.
Kum köpek balıkları uzun ömürlü olmalarına rağmen av baskısı, düşük doğurganlık oranları ve diğer insan faaliyetlerinden kaynaklı baskılardan dolayı hassas türlerden kabul ediliyor. Dünya Doğa ve Doğal Kaynakları Koruma Birliği (IUCN) tarafından yayınlanan ve türlerin tehdit sınıflarını gösteren kırmızı listede, kum köpek balığı küresel ölçekte ve Akdeniz Havzası’nda “Nesli Tehlikede Altında (EN)” kategorilerinde yer alıyor.
YÜZDE 37’SİNİN NESLİ TEHDİT ALTINDA
Dünya sularındaki köpek balığı ve vatoz türlerinin ise yüzde 37’sinin nesli tehdit altında olduğunun belirtildiği açıklamada, “Kum Köpek Balıkları kozmopolitan yayılımlı, genellikle kıta sahanlıklarını tercih eden bir türdür. Ilıman ve tropikal sularda bulunurlar. Körfez ağızlarında, limanlarda, sığ çamurlu veya kumlu koyların içinde ve nehir ağızlarında yaygındır.
Atlas ve Indo-Pasifik okyanuslarında dağılım gösteren kum köpek balığının, Akdeniz Havzasındaki üreme alanlarından birini de Gökova Körfezi içerisindeki Boncuk Koyu. Boncuk Koyu, bu nedenle 2010 yılında Gökova Körfezi'nde ilan edilen altı “Balıkçılığa Kapalı Alandan” biri oldu.
Kum köpek balıkları, ülkemizde avlanması yasak olan türlerden olmasına rağmen, hedef dışı tür olarak balıkçılık av araçlarına takılarak yakalanmaktadır” ifadeleri yer aldı.
GENEL OLARAK 100 METRE DERİNLİKTE BULUNUYORLARBu zamana kadar en derin 280 metre derinlikte dağılımları oldukları bilinmekle beraber genel olarak 100 metre derinlikte yayılım gösteriyorlar.
Canlı doğuran türler olup gebelikleri 9-12 ay sürmekte ve 1-14 yavru doğurabiliyorlar. Bir üreme periyodunda doğan yavru sayısı ile annenin boyu arasında pozitif bir ilişki olduğu ve anne boyu arttıkça yavru sayısının da arttığı düşünülüyor. Yeni doğan yavruların boyları bölgesel olarak değişse de genellikle 60-65 santim civarında. Akdeniz’deki doğum boyları ise 45-65 santim ile ortalamanın altında.
Köpek balıklarına yönelik toplumda agresif ve saldırgan olduklarına dair kötü algıya rağmen Kum köpek balığı oldukça utangaç bir türdür. İnsanların olduğu bölgeleri tercih etmezler ve insanla karşılaştıklarında kaçmaya me